Жылдың соңы – нағыз қорытынды жасау кезеңі, өткен 12 айдың елеулі сәттерін еске түсіру, нәтижесін шығарып, әрі қарай жылжу уақыты. 2021 жыл – екінші пандемиялық сәт. Бәрі 2020 жылы аяқталады деген оптимистік болжамдар расталмады. Жаңа штаммдар барлық жаңа шектеулерді туындатты. 2021 жылдың басты қорытындысын да жасауға болады — жаңа жағдайда өмір сүруге дағдыланған вирус әлі де бізбен ұзақ уақыт бойы бірге болатынына келісе берген жөн..
2021 жыл Қазақстанда тағы несімен есте қалады?
Онлайнға кіреміз.
Екі жыл ішінде адамдар барлық маңызды және өте маңызды емес іс-шаралар интернетте өткізілетініне аздап үйреніп кетті. Бірақ вакцинация және кейбір қауіпсіздік шаралары ескі өмір сүру салтын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Алайда, Қазақстандағы EXANTE халықаралық инвестициялық компаниясының талдаушысы Андрей Чеботарев атап өткендей, оффлайн артықшылыққа ие болады. Іс-шараларға сырттай қатысу көп төлеуге мәжбүр етуі мүмкін. Kapital.kz сарапшысы: «Оқушылар мен студенттердің биылғы жылы партаға оралуға тырысқанына қарамастан, мұндай бөлу жақын арада білім алуға да әсер етуі мүмкін. Оқуға ниет білдірушілер, мұны онлайн форматта жасағысы келетіндерге қарағанда, көбірек төлейді» деген сөзін келтіреді. Кәсіби білім беру мекемелерінде мұндай бөлу бар.
Жұмысқа келетін болсақ, ойластырылған басқару жүйесі бар компаниялар әлі де қашықтықтан жұмыс істейді, ал кеңсеге тек менеджер оның қадағалауынсыз ешкім жұмыс істемейді деп сенетіндер ғана келеді.
Пандемия үшін барлығы онлайн жиналыстарды үйреніп, олардың ыңғайлылығын бағалады. Коронавирустың бұл мұрасы бізбен бірге қалуы ықтимал.
Қолма-қол ақшасыз төлемдердің өсуі
Екінші жыл қатарынан әдеттегі офлайн дүкендер қиындықтарға тап болып отыр – кейбір шектеулер басқаларымен орын ауыстырады. Бұл онлайн-сауданың дамуына әкелді. Сонымен қатар, қолма-қол ақшасыз төлемдердің үлесі өсуде. ҚҚҚ талдау орталығы қолма-қол ақшасыз транзакциялар 12,5 трлн теңгеге дейін артқанын атап өтті.
Мұның бәрі — жақсы жаңалық, өйткені банктер төлем инфрақұрылымын, мобильді қосымшаларды, интернет-эквайрингті белсенді түрде дамыта бастады. Яғни, адамдар интернет арқылы өнімді немесе қызметті төлеудің көбірек тәсілдерін қолданады.
Инфляция
2020 жылы әлем экономиканы ақшамен белсенді түрде қоректендірді. 2021 жылы осыған байланысты инфляция пайда болды. Мәселе жекелеген елдерге емес, бүкіл әлемге қатысты. Тұрақты бағаны мақтан тұтатын Еуропа мен Америка да алаңдады — инфляция олардың рекордтарын бұзды.
Әлемдегі азық-түлік жылына үштен бірге қымбаттады. Әлемдік азық-түлік бағаларының индексі қыркүйекте тамызға қатысты 1,2% - ға және 2020 жылғы қыркүйекке қарағанда бірден 32,8% - ға өсті. Азық-түліктің әлемдік бағасы 10 жылдық шыңына жетті.
Қазақстан да қалысқан жоқ. Жыл бойы бұқаралық ақпарат құралдарында біресе ана өнімнің, біресе мына өнім түрлерінің қымбаттап отырғанын алаңдаушылық танытып жазып отырды.. Мұның бәрі әл-ауқатқа жағымды әсер еткен жоқ.
Жылжымайтын мүлік қымбаттап, көпшілік қол жеткізе алмады.
Андрей Чеботарев: «Екі триллион зейнетақы өз ісін жасады – артық зейнетақы мөлшері бар салымшылардың 7% өздерінің тұрғын үй жағдайларын жақсарту мүмкіндігін жеткіліктілік шегінен жоғары берді. Нәтижесінде жинақталған жылдық өсім 2021 жылғы қазан айының соңына қарай жаңа пәтерлерге — 14,6%, ал қайталама тұрғын үйлерге – 23,7% құрады».
Бес жыл ішінде жаңа құрылыстар 27,4% , ал қайталама тұрғын үйлер – 43,1% өсті. Тұрғын үйдің қымбаттауына 2020 және 2021 жылдардың соңы үлкен үлес қосты.
Алайда, зейнетақы қоры салымшыларының 97% үшін тұрғын үй қолжетімсіз болды. Нәтижесінде кедейлік салығы пайда болды» деп атап көрсетті.
Жеңілдікті бағдарламалар аяқталуда
Сарапшының айтуынша, биыл еліміз нарықтық үдерістер жағына қарай жылжи бастады: «Бұл туралы тұтас салаларды мемлекет иелігінен алудан бастап даму институттары мен Ұлттық Банктің жеңілдікті бағдарламалардан шығуына дейін жыл бойы айтып келді. Қазақстанға баға белгілеудегі ауытқуларды жоя отырып, экономиканы нарықтық қаржыландыруға қайта оралу шын мәнінде қажет. Ұлттық банк экономиканы қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларынан шығуды бірінші болып бастап, оған өзінің қатысуын 2025 жылға дейін, мүмкін 2023 жылға дейін тоқтатуды жоспарлап отыр».
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі «7-20-25» және «Баспана Хит» ипотекалық бағдарламаларының аяқталғаны туралы хабарлады. Бірақ мемлекет ұмтылатын нарықтық қатынастар міндетті түрде құрылмайды, өйткені 2022 жылдан бастап кезекті «Жайлы тұрғын үй» жеңілдетілген бағдарламасын іске қосады. Отбасы банкі арқылы 2% және 5% жеңілдікпен кредит беру. Бұл тұрғын үй бағасының өсуіне әкеледі.
МҚҰ нарығы лицензияланған
2021 жылдың басынан бастап микроқаржы ұйымдары реттеушінің лицензиясы болған жағдайда ғана жұмыс істей алады. Қалғандары мәжбүрлеп жойылады. Заң Қазақстанда онлайн-қарыздар беретін компанияларға ғана емес, ломбардтарға да қатысты.
Микроқаржы компаниялары азайды, бірақ қарыз алушылар үшін бұл жақсы жаңалық, өйткені қазір барлық компаниялар заңдарға бағынады, демек, барлық адамдар үшін пайыздық мөлшерлеменің шегі анықталды, ұсынылған құжаттарға бірыңғай талаптар енгізілді және мерзімі өткен берешекпен жұмыс істеу ережелері реттелді.
Қорытынды
Жыл сайын жаман және жақсы нәрсе болады. Бірақ пандемия кезінде де барлық оқиғалар теріс болды деп айтуға болмайды.
